Odrzucenie spadku

Odrzucenie spadku jest jednym z oświadczeń, dzięki którym spadkobierca może zadecydować o losie objętego przez niego spadku. W wielu sytuacjach można dzięki temu uniknąć dziedziczenia niechcianego spadku, lub też w prosty sposób przekazać go od razu swoim spadkobiercom. Niniejszy artykuł ma na celu odpowiedzenie na najważniejsze pytania i wątpliwości związane z tym zagadnieniem.

Kiedy następuje otwarcie spadku?

Spadek przechodzi na spadkobierców w chwili śmierci spadkodawcy, co nazywane jest również otwarciem spadku. Spadkobiercami mogą być wyłącznie osoby żyjące w chwili otwarcia spadku. Z tą chwilą spadek nabywają, czyli wchodzą w ogół praw (np. własność nieruchomości) i obowiązków (np. zobowiązania i długi spadkodawcy) stanowiących skład spadku, tym samym stając się właścicielami majątku spadkowego.

Za chwilę śmierci przyjmuje się datę wpisaną w akcie zgonu. W przypadku uznania przez sąd danej osoby za zmarłą, chwilę jej śmierci oznacza się w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.

Kto może odrzucić spadek?

Nabycie spadku, mimo iż następuje z mocy prawa, nie ma charakteru definitywnego. W określonym ustawowo terminie spadkobierca może złożyć stosowne oświadczenie co do spadku. Może albo przyjąć spadek wprost (bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe) albo z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności do wartości stanu czynnego spadku), albo też spadek odrzucić.

Co do zasady odrzucić spadek może każdy spadkobierca (oraz zapisobierca), niezależnie od tego, czy źródłem dziedziczenia jest ustawa, czy testament. Wyjątkiem jest jedynie sytuacja, w której odrzucenie spadku może prowadzić do pogorszenia sytuacji wierzycieli spadkobiercy. Sytuacja taka może mieć miejsce, gdy jego majątek osobisty jest obciążony długami, natomiast majątek spadkowy ma znaczną wartość i z którego wierzyciele mogliby egzekwować swoje należności. 

W takim przypadku, zgodnie z art. 1024 § 1 k.c., jeżeli spadkobierca odrzuci spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z nich, którego wierzytelność istniała w chwili otwarcia spadku może żądać, uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne w stosunku do niego.

Jak wygląda złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przed sądem?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu osoby składającej oświadczenie. Sąd może przyjąć takie oświadczenie w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub w osobnym postępowaniu o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Obydwa postępowania wszczynane są na wniosek osoby zainteresowanej.

Samo wniesienie wniosku nie jest natomiast równoznaczne ze złożeniem takiego oświadczenia. Następuje ono dopiero podczas samej rozprawy. Możliwe jest zarówno złożenie oświadczenia pisemnie jak i ustnie – w takiej sytuacji zostaje sporządzony protokół. Oświadczenie powinno zawierać imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania, tytuł powołania do spadku (ustawa albo testament), oraz samą treść składanego oświadczenia („Jan Kowalski odrzuca spadek po Jerzym Kowalskim”).

Ponadto, powinno ono zawierać wymienienie wszystkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, nawet jeśli składający uważałby je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów.

Jak wygląda złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przed notariuszem?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być również złożone przed dowolnym notariuszem w kraju. W takim przypadku notariusz przesyła niezwłocznie oświadczenie wraz z załącznikami do sądu spadku (sądu ostatniego zwykłego miejsca pobytu spadkodawcy). Powinno ono zawierać te same elementy jak w przypadku złożenia oświadczenia przed sądem.

Co należy dołączyć do oświadczenia o odrzuceniu spadku?

Zgodnie z art. 641 § 3 k.p.c., przy oświadczeniu o odrzuceniu spadku składanego zarówno przed sądem jak i u notariusza, należy złożyć wypis aktu zgonu  spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu.

Do kiedy należy złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku należy złożyć w terminie sześciu miesięcy liczonych od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o nabyciu spadku. Jeżeli w tym terminie nie zostanie złożone żadne doświadczenie to przyjmuje się, że spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że jeżeli spadkodawca zmarł 15 lipca 2020, a spadkobierca dowiedział się o tym fakcie w dniu 27 lipca to od tego momentu zaczyna biec termin sześciu miesięcy, w czasie którego należy złożyć przed sądem bądź notariuszem oświadczenie o odrzuceniu spadku.

Jakie skutki wywołuje złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku?

Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku powoduje, że spadkobierca jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Tym samym spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku ze skutkiem wstecznym. Nie odpowiada więc za długi spadkowe, ale też nie może czerpać żadnych korzyści ze spadku.

Czy oświadczenie o odrzuceniu spadku można odwołać?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku jest oświadczeniem woli i może zostać odwołane tylko w sytuacjach wskazanych w ustawie. Można wyróżnić trzy sytuacje, gdy będzie to możliwe:

• takie oświadczenie nie może zostać złożone w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli (np. gdy składający jest pod wpływem alkoholu, lub cierpi na chorobę psychiczną),
• złożenie oświadczenia pod wpływem groźby. Musi być ona poważna i mieć charakter bezprawny (np. ktoś grozi, że jeżeli spadkobierca nie przyjmie/odrzuci spadku to jemu bądź jego członkom rodziny stanie się krzywda),
• złożenie oświadczenia pod wpływem błędu. Musi on jednak dotyczyć ściśle samej treści oświadczenia (np. błąd co do osoby spadkodawcy, czy tytułu powołania) oraz być istotny, co oznacza, że gdyby składający oświadczenie wiedział o błędzie to nie złożyłby oświadczenie takiej treści.

Poza trzema opisanymi wyżej sytuacjami, dopuszcza się ponadto możliwość uchylenia się od oświadczenie złożonego pod wpływem podstępu. W tym przypadku błąd nie musi być istotny, może więc polegać np. na tym, że jeden spadkobierca podstępnie wprowadził w błąd drugiego spadkobiercę co do wysokości długów spadkowych, czym namówił go do odrzucenia spadku.

Niezależnie od rodzaju wady złożonego oświadczenia, można je odwołać jedynie składając stosowne oświadczenie przed sądem.

Jakie są konsekwencje zarządzania spadkiem i następnie odrzucenia go?

Jeżeli spadkobierca objął w posiadanie majątek spadkowy i zaczął nim zarządzać, to może go następnie odrzucić. W takiej sytuacji, między nim a pozostałymi spadkobiercami, jeżeli takowi są, zastosowanie będą miały przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia, na podstawie których dokonane zostaną odpowiednie rozliczenia.

Odrzucenie spadku jest instytucją prawną, którą z perspektywy spadkobiercy z pewnością warto znać, gdyż w wielu sytuacjach może uratować jego sytuację majątkową, szczególnie w przypadku spadku znacznie obciążonego długami. Jest to jednocześnie oświadczenie niosące za sobą bardzo poważne skutki w sferze majątkowej spadkobiercy. Dlatego też przed podjęciem decyzji o odrzuceniu spadku warto skorzystać z porady prawnej u profesjonalnego pełnomocnika, który będzie mógł przeanalizować sytuację majątkową spadkobiercy oraz doradzić najbardziej korzystne rozwiązanie.

Nasz adwokat chętnie pomoże we wszelkich formalnościach i aspektach dotyczących spraw spadkowych. Zapraszamy do zapoznania się z ofertą usług naszej kancelarii w zakresie spraw spadkowych- Sprawy spadkowe GdyniaPrevDziedziczenie ustawowe – kto po kim dziedziczy spadek?Czym jest wydziedziczenie?Następny