Zawarcie związku małżeńskiego wiąże się z zacieśnieniem istniejących więzi fizycznych, duchowych i gospodarczych między małżonkami. Z instytucji małżeństwa wynika szereg doniosłych konsekwencji prawnych, związanych chociażby z dziedziczeniem czy posiadaniem wspólnego potomstwa. Wejście w związek małżeński rodzi również istotne skutki w zakresie spraw majątkowych małżonków.
Wspólność majątkowa a majątek osobisty
Zawarcie małżeństwa powoduje najczęściej automatyczne powstanie tzw. małżeńskiej wspólności majątkowej. Nie oznacza to jednak, że wszystko, co posiadają małżonkowie staje się ich majątkiem wspólnym. Co do zasady wyróżniamy bowiem w takim układzie trzy masy majątkowe:
- majątek wspólny małżonków oraz,
- osobne majątki osobiste każdego z małżonków.
Składniki majątku osobistego
Katalog składników majątku osobistego zawiera art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z tym przepisem, w skład majątku osobistego wchodzą:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
- przedmioty majątkowe nabyte nieodpłatnie w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny, chyba że spadkodawca (darczyńca) wyraził odmienną wolę w tym zakresie (np. ojciec małżonka postanowił w testamencie, że dom będzie dziedziczony przez oboje małżonków);
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej, podlegającej odrębnym przepisom – najbardziej typowym przykładem jest spółka cywilna);
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. sprzęt rehabilitacyjny niepełnosprawnego małżonka);
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (np. prawo pierwokupu, użytkowanie, dożywocie, prawo do świadczeń alimentacyjnych, spółdzielcze lokatorskie prawo do mieszkania przynależne małżonkowi przed powstaniem wspólności ustawowej),
- odszkodowanie za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia,
- zadośćuczynienie za doznaną krzywdę;
- roszczenia z tytułu wynagrodzenia za pracę lub innej działalności zarobkowej jednego z małżonków (pobrane wynagrodzenie zasila majątek wspólny);
- nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków (nie dotyczy to jednak nagród, które stanowią składnik ogólnego wynagrodzenia za wykonywaną pracę, jak premie czy dodatki funkcyjne;
- prawa autorskie i inne;
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (surogacja).
Wymieniony powyżej katalog stanowi tzw. numerus clausus składników majątku osobistego – jedynie to, co zostało wymienione powyżej, składa się na ten majątek.
Spółka cywilna a majątek osobisty
Wspólność łączna to taka współwłasność, w której nie wyróżnia się udziałów; najczęściej dotyczy nieruchomości, ale jednym z innych, typowych jej przykładów jest spółka cywilna. Zgodnie z art. 33 kro, prawa majątkowe wynikające ze spółki cywilnej wchodzą do majątku osobistego, a to z uwagi na fakt, iż specyfika spółki cywilnej nie pozwala wspólnikom na posiadanie oznaczonych udziałów w majątku wspólników takiej spółki, a co za tym idzie, nie jest możliwe, aby małżonkowi uczestniczącemu w spółce cywilnej przysługiwał konkretny w niej udział.
Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, prawa majątkowe wynikające z takiej wspólności łącznej to właśnie m.in. prawa majątkowe jednego z małżonków będącego jednocześnie wspólnikiem w spółce cywilnej. Sytuacja zmienia się jednak choćby w momencie rozliczenia środków wniesionych do spółki cywilnej z majątku wspólnego, wówczas na podstawie art. 45 kro – małżonek wspólnika spółki cywilnej będzie mógł żądać zwrotu połowy wartości środków wniesionych do spółki.
Czym jest surogacja?
Surogacja to inaczej sytuacja, kiedy małżonek wymienia coś, co należy do jego majątku osobistego w zamian za coś innego, co również zasila jego majątek osobisty.
- małżonek sprzedaje nabytą w drodze darowizny nieruchomość, a z uzyskanych ze sprzedaży pieniędzy, zakupuje nieruchomość w Bieszczadach,
- za przyznane mu odszkodowanie z tytułu urazu powstałego wskutek wypadku, małżonek kupuje sprzęt do rehabilitacji.
Surogacja dotyczy każdego składnika majątku osobistego wymienionego w art. 33 kro.
Zakup częściowo z majątku wspólnego i osobistego
Nierzadko zdarza się, że małżonkowie nabywają coś, pokrywając koszty zakupu częściowo z majątku wspólnego, a częściowo z majątków osobistych. Zastanawiając się nad kwestią przynależności nabytego w ten sposób przedmiotu do danej masy majątkowej, należy uznać, zgodnie z przeważającym stanowiskiem, iż decydujące znaczenie w tym zakresie ma przeważające źródło pochodzenia środków przeznaczonych na zakup. Pamiętać jednak należy, że polskie prawo rodzinne zakłada prymat majątku wspólnego, wobec czego w razie wątpliwości należy kierować się właśnie tą zasadą.
Majątek osobisty – pomoc prawna
Wszelkiego rodzaju wątpliwości na tle majątku w małżeństwie warto skonsultować z doświadczonym w prawie rodzinnym prawnikiem, zwłaszcza jeśli między małżonkami dochodzi do konfliktu na tym tle. Przepisy dotyczące majątku osobistego, choć zawierają zamknięty katalog składników tego majątku, w praktyce budzą niejednokrotnie niejasności i spory. Dlatego ważne jest, aby każdorazowo zasięgnąć porady adwokata specjalizującego się w małżeńskich sprawach majątkowych.
