Związek małżeński to wartość nadrzędna, nierozerwalna, która jest chroniona przez Kościół katolicki. Według Kodeksu Prawa Kanonicznego, kan. 1141 małżeństwo zawarte i dopełnione nie może zostać rozwiązane z żadnej przyczyny i żadną ludzką władzą, z wyjątkiem śmierci. Pojawia się więc pytanie, czy stwierdzenie nieważności małżeństwa przez Kościół jest dopuszczalne?
Należy wziąć pod uwagę, iż nie każdy zawierany związek sakramentalny jest rzeczywistym, nienaruszalnym i prawdziwym małżeństwem. Do zawarcia faktycznego związku małżeńskiego, muszą zajść ściśle określone, przez prawo kanoniczne, przesłanki. Czasem jednak bywa tak, iż podczas zawierania związku sakramentalnego zabrakło rzeczywistego elementu. W przypadku, gdy zostało zawarte nieważne małżeństwo, istnieje możliwość doprowadzenia do procesu kościelnego, podczas którego zostanie wykazana jego niezgodność, polegająca na uwypukleniu brakujących składowych. Warto zaznaczyć, iż w procesie kanonicznym o stwierdzenie unieważnienia małżeństwa pragnie się udowodnić, iż węzeł ten nigdy nie zaistniał. To ogromna różnica w porównaniu do prowadzonego procesu cywilnego, w którym dochodzi do uwypuklenia faktu rozpadu związku sakramentalnego i wykazania braku chęci pogodzenia się obu stron.
Jakie są przeszkody w unieważnieniu małżeństwa?
Aktualnie, zgodnie z prawem małżeńskim istnieje dwanaście przeszkód, które doprowadzają do unieważnienia małżeństwa:
- przeszkoda wieku, pojawia się wtedy, gdy kobieta nie ma ukończonych lat 14, a mężczyzna lat 16. Konferencja Episkopatu w Polsce dostosowała wiek wymagany do wieku niezbędnego do zawarcia małżeństwa cywilnego, który wynosi, zarówno dla kobiety, jak i dla mężczyzny – 18 lat.
- przeszkoda niemocy płciowej, zachodzi wtedy, gdy przynajmniej jedna ze stron jest niezdolna do współżycia małżeńskiego. Niezdolność ta musi być trwała (nieuleczalna), uprzednia i względna, czyli odnosząca się do konkretnej osoby.
- Przeszkoda różnej religii, ma miejsce pomiędzy stroną nieochrzczoną a stroną ochrzczoną w Kościele katolickim lub nawróconą.
- Przeszkoda węzła małżeńskiego pojawia się wtedy, gdy jedna ze stron jest aktualnie związana prawdziwym, ważnym i rzeczywistym węzłem małżeńskim, a chce wstąpić w kolejny związek sakramentalny.
- Przeszkoda święceń dotyczy każdej osoby duchownej, czyli biskupa, diakona i prezbitera.
- Przeszkoda ślubu zakonnego, czyli profesji zakonnej dotyczy każdej osoby związanej przyjęciem wieczystego ślubu publicznego czystości w instytucji zakonnej.
- Przeszkoda występku, określana także mianem małżonkobójstwa, ma miejsce wtedy, gdy jedna ze stron ze względu na zawarcie ważnego związku sakramentalnego z daną osobą, zadaje śmierć współmałżonkowi, po to, aby wstąpić w nowe, rzeczywiste małżeństwo z inną osobą. Przeszkoda ta ma również miejsce, w sytuacji, gdy jedna ze stron doprowadza do śmierci współmałżonka, z którą chce zawrzeć ważny związek sakramentalny.
- Przeszkoda przyzwoitości publicznej dotyczy stron, które chcą zawrzeć związek małżeński z krewnym konkubiny lub konkubenta. Dotyczy on krewnych w pierwszym stopniu w linii prostej.
- Przeszkoda uprowadzenia ma miejsce wtedy, gdy kobieta została porwana, zatrzymana przemocą, w celu zawarcia związku małżeńskiego.
- Przeszkoda pokrewieństwa pojawia się wtedy, gdy w ważny związek małżeński chcą wstąpić osoby zbyt blisko spokrewnione. Małżeństwo jest nieważne w linii prostej pomiędzy krewnymi wstępnymi i zstępnymi oraz w linii bocznej, czyli pomiędzy kuzynostwem, do czwartego stopnia włącznie.
- Przeszkoda powinowactwa w świetle prawa kanonicznego zachodzi wtedy, gdy w związek małżeński chce wstąpić np. teściowa – zięć, synowa – teść, pasierbica – ojczym, pasierb – macocha. Dotyczy to związków w linii prostej.
- Przeszkoda pokrewieństwa ustawowego, pojawia się wtedy, gdy małżeństwo pragnie zawrzeć osoba adoptowana i adoptujący oraz adoptowany i dziecko adoptującego.
Co oznacza niezachowanie formy prawnej zawarcia ważnego związku małżeńskiego?
Warunek zawarcia ważnego, prawdziwego i rzeczywistego związku sakramentalnego dotyczy wyrażenia świadomej, dobrowolnej, wolnej od wad i prawidłowej zgody małżeńskiej. Niezachowanie prawnie określonych obowiązków i wymagań zawartych w Kodeksie Prawa Kanonicznego powoduje zawarcie nieważnego związku małżeńskiego.
Jakie są wady zgody małżeńskiej?
Strony niezdatne do wyrażenia ważnej zgody małżeńskiej to osoby:
- pozbawione wystarczającego używania rozumu np. osoby ze stwierdzoną chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym.
- nie posiadające zdolności osądzenia i rozumowania istotnych praw i obowiązków, wynikających z zawarcia związku małżeńskiego np. zmierzanie do wspólnego dobra, wychowywanie dzieci.
- z zaburzeniami psychoseksualnymi np. oziębłość seksualna, masochizm, sadyzm, homoseksualizm.
Ustawodawstwo kościelne określa następujące wady zgody małżeńskiej:
- brak wystarczającej wiedzy o związku małżeńskim. Należy przynajmniej wiedzieć, że to trwały związek pomiędzy kobietą i mężczyzną, ukierunkowany na zrodzenie i wychowanie dzieci.
- błąd co do osoby lub przymiotu osoby, np. nieznajomość prawdziwego wieku, nałogów, wykształcenia, religii czy stanu zdrowia drugiej strony.
- podstępne wprowadzenie w błąd, np. ukrywanie niepłodności, dawnych przestępstw, ciąży czy dużych długów finansowych.
- częściowa zgoda małżeńska – pojawia się wtedy, gdy jedna ze stron wyklucza pozytywny i zarazem istotny element związku małżeńskiego, np. jedność, sakramentalność i nierozerwalność małżeństwa.
- zawieranie małżeństwa pod warunkiem – zachodzi wtedy, gdy jedna ze stron uzależnia własne przyzwolenie od jakichkolwiek okoliczności.
- błąd co do jedności, godności i nierozerwalności sakramentalnego związku małżeńskiego – pojawia się wtedy, gdy narzeczeni posługują się błędnymi przekonaniami co do pozytywnych i istotnych przymiotów związku sakramentalnego.
- przymus i bojaźń – związek małżeński jest nieważny, gdy zawierany jest pod przymusem lub wpływem zewnętrznej i ciężkiej bojaźni, od której, aby się uwolnić, należy wstąpić w związek sakramentalny.
Jak przebiega proces związany z unieważnieniem związku małżeńskiego?
Proces o unieważnienie związku małżeńskiego odbywa się przed sądami kościelnymi, które znajdują się na terenie każdej diecezji, przy kurii diecezjalnej. Warto zaznaczyć, iż tego typu instytucje nie są powiązane na żadnej płaszczyźnie z prawem krajowym. Proces bowiem odbywa się wyłącznie na płaszczyźnie prawa kanonicznego. Oznacza to, że unieważnienie małżeństwa kościelnego nie wskazuje także na unieważnienie związku małżeńskiego z perspektywy prawa cywilnego – warunek ten działa w dwie strony. W związku z tym, aby odpowiednio przygotować się do tego typu procesu, należy zgłosić się do adwokata, któremu specyfika prawa kanonicznego i unieważnienie związku sakramentalnego jest znana.
Jak powinna wyglądać skarga powodowa? Co powinien zawierać pozew o unieważnienie małżeństwa?
Pozew powinien zawierać następujące informacje:
- przez kogo skarga powodowa została wniesiona – dokładne dane
- jakie są żądania osoby składającej skargę powodową oraz kto powinien następujące żądania wypełnić
- krótki opis przebiegu związku małżeńskiego z dokładnym opisem momentu, w którym zaczęły pojawiać się nieporozumienia
- jaka jest przyczyna złożenia skargi powodowej – co skłoniło do rozstania stron?
Gdzie skarga powodowa powinna zostać złożona?
Skarga powodowa (pozew) składana jest do trybunału miejsca, w którym został zawarty związek małżeński oraz w którym pozwany stale zamieszkuje.
Po złożeniu skargi powodowej rozpoczyna się proces sądowy. Istnieje możliwość apelacji od wyroku.
Jeśli interesujesz się tematami związanymi z rozwodami, sprawdź również poniższe artykuły:
