Nawiązka za przestępstwo

Nawiązka jest środkiem kompensacyjnym przewidzianym w Kodeksie karnym, stanowiącym swoisty przejaw reakcji na przestępstwo. Jej istotą jest obowiązek zapłaty wyraźnie wskazanej kwoty pieniężnej na rzecz określonej osoby czy instytucji społecznej.

Kiedy sąd orzeka o nawiązce? 

Sąd orzeka nawiązkę w przypadku skazania sprawcy za popełnienie przestępstwa. Przepisy przewidują jej orzeczenie w następujących sytuacjach:

• jeśli w razie skazania obowiązek naprawienia szkody na zasadach wynikających z prawa cywilnego jest znacznie utrudniony, zamiast tego obowiązku sąd może orzec nawiązkę, 
• w razie skazania za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo przestępstwo, w wyniku którego doszło do śmierci człowieka, doznania przez niego uszczerbku na zdrowiu czy naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia,
• za przestępstwo przeciwko środowisku,
• zamiast przepadku w sprawach wynikających z przestępstw popełnianych przy wykorzystaniu swojego przedsiębiorstwa w celu osiągnięcia znacznej korzyści majątkowej,
• w przypadku skazania za spowodowanie katastrofy w komunikacji lub stworzenie zagrożenia taką katastrofą, spowodowanie wypadku w komunikacji oraz spowodowanie wypadku przez żołnierza, jeśli sprawca któregoś z tych czynów znajdował się w stanie nietrzeźwości. 

Od nowelizacji Kodeksu karnego w 2015 roku, w ostatnim wypadku nawiązka ma charakter obligatoryjny i nie powinna być niższa niż 10 000,00 złotych, chyba że za orzeczeniem jej w niższej wysokości przemawiają szczególne okoliczności, za które uznaje się:

• pojednanie pokrzywdzonego ze sprawcą, 
• znaczny uszczerbek dla niezbędnego utrzymania sprawcy i jego rodziny w przypadku konieczności zapłacenia nawiązki. 

Sąd nie orzeka o nawiązce, jeśli orzeczono już obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za krzywdy w kwocie co najmniej 10 000 złotych.

Kto otrzymuje nawiązkę? 

Nawiązka, w zależności od okoliczności, może zostać orzeczona na rzecz:

• pokrzywdzonego lub najbliższych mu osób (jeśli jest ich kilkoro, nawiązka jest przyznawana każdemu osobno),
• Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej,
• Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska.

Jaką maksymalnie wysokość nawiązki może zasądzić sąd? 

Wysokość nawiązki uzależniona jest od okoliczności i przestępstwa, za które sprawca został skazany:

• sąd może orzec nawiązkę do wysokości 200 000,00 złotych na rzecz pokrzywdzonego (osoby mu najbliższej, której sytuacja życiowa uległa pogorszeniu wskutek śmierci pokrzywdzonego), jeśli naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienie doznane wskutek jego popełnienia jest znacznie utrudnione,
• do wysokości 1 000 000,00 złotych zamiast przepadku przedsiębiorstwa w sprawach przestępstw z jego wykorzystaniem do uzyskania znacznej korzyści majątkowej, 
• w innych sytuacjach, zgodnie z art. 48 kk, maksymalna wysokość nawiązki może wynosić 100 00,00 złotych.

W jaki sposób ustala się wysokość nawiązki?

Wysokość nawiązki orzekanej przez sąd zależy każdorazowo od indywidualnych okoliczności sprawy, ale podstawą w ustalaniu tej kwoty jest rozmiar poniesionej przez poszkodowanego szkody, oceniany przez pryzmat indywidualnych doznań poszkodowanego, sposobu działania sprawcy przestępstwa i wpływu popełnionego przestępstwa na stan psychiczny pokrzywdzonego. 

Dostrzegalna jest tu zatem pewna swoboda sądu w orzekaniu o wysokości nawiązki, limitowana jednak uzasadnionymi okolicznościami każdej sprawy.

Co ważne, orzekając o nawiązce, sąd jest zobowiązany dokładnie określić jej wysokość – nieokreślenie kwoty nawiązki stanowi naruszenie art. 48 Kodeksu karnego, co potwierdził również Sąd Najwyższy.

Nawiązka a dochodzenie roszczeń w postępowaniu cywilnym

Orzeczenie przez sąd nawiązki nie jest równoznaczne ze znanym prawu cywilnemu odszkodowaniem i zadośćuczynieniem – należy pamiętać, że nawiązka nie uniemożliwia dochodzenia niezaspokojonych w postępowaniu karnym roszczeń na drodze cywilnej, choć, jak podkreśla się w orzecznictwie, wysokość zasądzonej nawiązki ma znaczenie przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia czy odszkodowania. 

Czy nawiązkę od skazanego może egzekwować komornik?

Jeśli sąd orzeknie o nawiązce, a zobowiązany do jej zapłaty nie chce spełnić tego w sposób dobrowolny, osoba uprawniona do jej otrzymania może wnieść o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności i skierowanie sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego. 

Czy nawiązka ulega przedawnieniu? 

Zgodnie z Kodeksem karnym, nawiązka przedawnia się z upływem 10 lat od momentu jej orzeczenia. Po upływie tego okresu, dochodzenie niezapłaconej nawiązki będzie niemożliwe. 

Pomoc prawna przy nawiązce

Wsparcie doświadczonego prawnika może okazać się pomocne zarówno po stronie pokrzywdzonego, jak i sprawcy. Dokładna analiza sprawy pozwala bowiem na doradzenie klientowi w kluczowych w tym zakresie kwestiach, takich jak choćby rozłożenie nawiązki na raty, uzyskanie zwrotu nawiązki od ubezpieczyciela czy dochodzenie dalszych roszczeń na drodze postępowania cywilnego.