Wspólność majątkowa, zwana wspólnością ustawową, powstaje z mocy ustawy z chwilą zawarcia związku małżeńskiego w przypadku, gdy małżonkowie nie zawarli wcześniej żadnej umowy majątkowej małżeńskiej, np. rozdzielności majątkowej.

Występują dwie postacie wspólności majątkowej: 

1. Ustrój ustawowy – powstaje z mocy ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa; przewiduje istnienie trzech mas majątkowych: majątek wspólny, majątek osobisty żony i majątek osobisty męża. Jest to wspólność łączna, co oznacza, iż nie jest wyrażona ułamkiem – udziały małżonków powstają dopiero  po ustaniu wspólności łącznej; 
2. Ustrój umowny – powstaje w drodze umowy majątkowej małżeńskiej; wyróżnia się dwa rodzaje umów: 
   • Umowa rozszerzająca ustawową wspólność majątkową,
   • Umowa ograniczająca ustawową wspólność majątkową.

Co obejmuje wspólność majątkowa? 

Wspólność majątkowa obejmuje:

1. przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków w czasie trwania tej wspólności, tzn. od chwili zawarcia małżeństwa; 
2. przedmioty majątkowe nabyte przez jednego z małżonków w czasie trwania tej wspólności – zatem od chwili zawarcia małżeństwa; 

Wskazane przedmioty wchodzą do majątku wspólnego małżonków. 

• Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową (czyli nienabyte w trakcie trwania wspólności) należą do majątku osobistego każdego z małżonków. 

W skład majątku wspólnego małżonków wchodzą w szczególności: 

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2. dochody z majątku wspólnego, a także z majątku osobistego każdego z małżonków; 
3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zwrot „w szczególności” oznacza, iż w skład majątku wspólnego małżonków mogą wchodzić także inne składniki.

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego 

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego, które służą do użytku obojgu małżonkom są objęte wspólnością ustawową. Jest tak nawet wówczas, gdy zostaną nabyte w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny. W tym przypadku, spadkodawca lub darczyńca mogą postanowić, iż nabyte przedmioty będą wchodziły do majątków osobistych małżonków.

UWAGA! 

! W czasie trwania wspólności ustawowej, żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. 

! Nie można także rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadłby małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Majątek osobisty małżonków 

Zgodnie z Kodeksem Rodzinnym i Opiekuńczym, do majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą: 

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności majątkowej;
2. przedmioty majątkowe nabyte w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny, natomiast spadkodawca lub darczyńca mogą postanowić, iż nabyte przedmioty będą wchodziły do majątku wspólnego;
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom zawartym m.in. w Kodeksie cywilnym lub Kodeksie spółek handlowych; 
4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5. prawa niezbywalne, które są ściśle związane z jedną konkretną osobą; 
6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia bądź z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (nie dotyczy to renty należnej małżonkowi z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej bądź z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość – wskazana renta wchodzi w skład majątku wspólnego); 
7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej małżonka; 
8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; 
9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy; 
10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego (w tym przypadku, przepisy szczególne mogą przewidywać pewne odstępstwa).

Rozszerzenie wspólności ustawowej 

Małżonkowie mogą rozszerzyć wspólność ustawową poprzez zawarcie umowy w drodze aktu notarialnego. Umowa ta nosi nazwę umowy majątkowej małżeńskiej. 

! Taka umowa może poprzedzać zawarcie małżeństwa ! 

Niezachowanie formy aktu notarialnego powoduje bezwzględną nieważność tej umowy. 

• Do wspólności majątkowej, którą ustanowiono w drodze umowy, mają zastosowanie przepisy o wspólności ustawowej.

Wymagane dane do zawarcia umowy rozszerzającej wspólność przed notariuszem

• Podstawowe dane małżonków, takie jak: imiona, nazwiska, imiona rodziców, seria, numer i data dowodu osobistego, PESEL oraz adres zamieszkania;
• także inne dokumenty wspólne do umowy wskazane przez notariusza m.in. odpis księgi wieczystej nieruchomości, podstawa nabycia nieruchomości (dziedziczenie, zapis zwykły, zapis windykacyjny, polecenie testamentowe, darowizna, zasiedzenie); 

Ograniczenia umowy małżonków rozszerzającej wspólność 

Małżonkowie nie mogą rozszerzyć wspólności na poszczególne przedmioty literalnie wskazane w ustawie poprzez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej:

1. przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
2. prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (zawartym m.in. w Kodeksie cywilnym i Kodeksie spółek handlowych);
3. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej konkretnej osobie np. służebności osobiste; 
4. wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, jeżeli nie wchodzą one do wspólności ustawowej, oraz wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; 
5. jeszcze niewymagalne wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków – nie ma przeszkód do rozszerzenia wspólności o wymagalne wierzytelności za pracę.

! W razie wątpliwości przyjmuje się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności !

Wszystkie wskazane powyżej ograniczenia są przedmiotami majątkowymi ściśle związanymi z konkretną osobą, której przysługują.

Uprawnienia wierzyciela w przypadku rozszerzenia wspólności majątkowej 

W razie rozszerzenia wspólności, wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek może żądać zaspokojenia swojej wierzytelności także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby nie rozszerzono wspólności majątkowej – takie uprawnienie przysługuje wierzycielowi tylko wtedy, gdy wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności.

Ustanie wspólności majątkowej – udziały 

W przypadku ustania wspólności majątkowej, małżonkowie posiadają równe udziały, o ile nie zawarto umowy majątkowej małżeńskiej o odmiennej regulacji.

Rozszerzenie wspólności majątkowej – pomoc prawna 

Istnieje szereg przepisów szczególnych wymienionych między innymi w Kodeksie cywilnym oraz Kodeksie spółek handlowych, które przewidują sytuacje wyjątkowe. Wobec tego warto jest skonsultować rozszerzenie wspólności z profesjonalistą. Często rozwiązania, które wydają się być dla nas korzystne, wcale takie nie są. Warto zasięgnąć opinii doświadczonego adwokata, który dobierze dla nas to najlepsze.